Patra lekhana aur chitra lekhan

 

pratyaya worksheet

 

Shabd roop Worksheet

 

Dhatu roop

 

Sandhi worksheet

 

pratyay worksheet

 

Sandhi worksheet

 

Worksheet of uchcharan sthan

 

patra lekhanam

 

Dhatu roop worksheet

 

Worksheet of shabd roop

 

Apathit gadyansh in sanskrit

 

Worksheet of Ashuddhi sanshodhanam

 

Worksheet of Avyay

 

Worksheet of samay lekhanam

                      

                                                  समय लेखनं

1. अधोलिखितवाक्येषु अङ्कानां स्थाने संस्कृपदैः समयं लिखत।

(1) मम माता प्रात: 4.45  --------------वादने उत्तिष्ठति।

(2) पश्चात् 8.30------------------------वादनम् पर्यन्तं गृहकार्यं करोति।

(3) सा 9.00---------------------------वादने कार्यालयं गच्छति।

(4) सायम् 6.15--------------------- वादने गृहं प्रत्यागच्छति।

(5) अहं प्रातः 6.15------------------------- स्नानादिकं करोमि।

(6) अनुभासः प्रातः 7.45------------------प्रातराशं करोति।

(7) प्रात: 8.00------------------

(8) 7.45 .............. वादने सा भोजनं पचति।

(9) प्रातः 10.30---------------------- वादने श्लोक प्रतियोगितायाः उद्घाटनम्।

(10) 2.15----------------------------वादने सा विश्रामं करोति।

(11) संस्कृत-समाचारान् 6.15 ..........-------------वादने श्रोतुं शक्नोति।

(12) प्रात: 4.00---------------------वादने ब्रह्ममुहूर्तः भवति।

(13) स: 5.45---------------------------वादने क्रीडनार्थम् गच्छति।

(14) विद्यालयस्य अर्धावकाश: 10.00------------------विद्यालयं प्रति गमनम्।

Worksheet of vachya

	वाच्य
1.	प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितपदम् चित्वा वाक्येषु रिक्तस्थानानि पूरयत। (i) मुकेशः- (i) .......किं पश्यसि? (क) त्वम् (ख) त्वया (ग) त्वयि (II) विनयः- मया पाठ्यक्रमः (ii) ................। (क) पाठयते (ख) पाठ्यते (ग) पठ्यते (iii) मुकेश:- किं विद्यालये (iii) ..... पाठ्यपुस्तकानि सम्यग् न पाठयन्ति? (क) अध्यापकः (ख) अध्यापकाः (ग) अध्यापकेन (iv) विनय:- न अध्यापकैः पाठ्यपुस्तकानि सम्यग् (iv) ........। (क) पाठ्यन्ते (ख) पठ्यते (ग) पठते (v) मुकेश:- अहं पाठं कण्ठस्थं (v) ........। (क) करिष्यति (ख) करिष्यन्ति (ग) करिष्यामि
2.	अधोलिखितवार्तालापे रिक्तस्थानानि वाच्यानुसारं प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं पदं चित्वा पूरयत। (i) आचार्य:-...........गृहे प्रतिदिनम् कदा उत्थीयते? (क) अहम् (ख ) माम् (ग) त्वया (ii) छात्रः-अहं प्रतिदिनं सप्तवादने...........। (क) उत्थामि (ख) उत्तिष्ठामि (ग) उत्तिष्ठसि (घ) गृहे (iii) आचार्य:----------------केन गृहे पूज्यन्ते? (क) देवेन (ख) देवः (ग) देवान् (घ) देवाः (iv) छात्रः-मम ..... गृहे देवान् पूजयति। (क) सः (ख) पिता (ग) पित्रा  (v) आचार्य:-........... किं प्रार्थयते? (क) देवाः (ख) देवेषु (ग) देवं  (घ) देवेन
3.	अधोलिखित संवादे रिक्तस्थानानि वाच्यानुसारं प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं पदं चित्वा पूरय (i) प्रतीक्षा-समीक्षे! त्वया कुतः..........? (क) आगच्छति (ख) आगच्छसि (ग) आगम्यते (घ) आगच्छयते (ii) समीक्षा-प्रतीक्षे! अधुना अहं विद्यालयात......... ? (क) आगच्छामः (ख) आगम्यते (ग) आगच्छामि (घ) आगच्छति (ii) प्रतीक्षा-समीक्षे! गृहं गत्वा त्वम् किम् करोषि? समीक्षा-प्रतीक्षे! गृहं गत्वा... गृहकार्य क्रियते। (क) मया (ख) त्वया (घ) अहम् (ग) त्वम्
4.	अधोलिखित संवादे रिक्तस्थानानि वाच्यानुसारं प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं पदं चित्वा लिखत - माता- पुत्रि! बहिः के आगच्छन्ति? पुत्री- बहि: भिक्षुकैः (i)............. माता -पुत्रि! किं ते भोजनं याचन्ते? पुत्री- मातः! (ii)............. भोजनं न याच्यते। माता- तर्हि भिक्षुकाः किं वाञ्छन्ति? पुत्री- मातः! भिक्षुकैः (iii)............ (वस्त्र) वाञ्छ्यते। माता- पुत्रि! तानि वस्त्राणि (iv)............ भिक्षुकाय। पुत्री- आम्, मया (v)............। (विकल्पा:-यच्छतु, वस्त्रं, दीयते, आगम्यते, तैः)

Worksheet of pratyaya

 

1.	संयोजनं व विभज्य लिखत अज+टाप् = अश्वा+ टाप् = एडक +टाप् कनिष्ठ+टाप् = कोकिला अनुकूल+टाप् = उत्तमा कृश+टाप् = चपला आचार्य+टाप् = उपाध्याया अभिभावक+टाप् = खादक+टाप् = गायिका
2.	संयोजनं कृत्वा लिखत - अज+त्व = असुर+त्व = खेद+त्व = कटु+त्व = कषाय+त्व = कृति+त्व = गुरु+त्व = चित्र+त्व = जन+त्व = देव+त्व = दुर्जन+त्व =
3.	संयोजनं व विभज्य लिखत अग्नि + मतुप गति + मतुप बुद्धि + मतुप् ध्वनि + मतुप् श्रीमान् अंशु + मतुप् इक्षु+ मतुप् मधु + मतुप् भानु +मतुप अंशुमती मधुमती भानुमती

Worksheet of samas

 

Worksheet of sandhi

 

Worksheet of sanskrit anuvad

 1. हिन्दीभाषायाः वाक्यानि संस्कृत भाषायाम् अनुवादयत -

(i) मैं घर जाता हूँ।

(ii) तुम क्या कर रहे हो?

(iii) वह कहाँ पढ़ता है?

(iv) उसके पिता क्या करते हैं?

(v) मैं माता-पिता का कहना मानता हूँ।

(vi) वह हम दोनों से रोज मिलता है।

(vii) मेरा भाई धनवान है।

(viii) उसकी बहन ज्ञानवती है

(ix) तुम मुझे कुछ न बताओ।

(x) वह रोज पढ़ता

(xi) तुम उसकी बात मत सुनो।

(xii) हम सब मिलकर खेलेंगे।

(xiii) आज मंगलवार नहीं है।

(xiv) मेरा मित्र बीमार है।

(xv) राधा मंदिर में नाचेगी।

(xvi) ईश्वर सब जगह विराजमान है।

(xvii) वह धीरे से बोलता है।

(xviii) तुम कहाँ से आ रहे हो?

(xix) जैसा राजा वैसी प्रजा।

(xx) जो करोगे वही पाओगे

(xxi) तुम कब जाओगे?

(xxii) महेश से कुछ दूध लाओ।

(xxiii) उसके घर में कितने लोग रहते हैं।

(xxiv) धीरे-धीरे सभी कार्य पूरे हो जाते हैं।

(xxv) मनुष्य का जीवन महत्त्वपूर्ण है।

Worksheet of chitra varnam

 

Worksheet of patra Lekhanam

Worksheet of Apathit gadyansh

 

Worksheet of suktyah

 

Worksheet of vichitrah sakshi

 

Worksheet of Subhashitani

 

Worksheet of sauhard prakriteh shobha

 

Worksheet of janani tuly vatsala

3. अधोलिखितेषु वाक्येषु रेखाङ्कितपदानि अधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-

(1) सा भूमौ पतितं स्वपुत्रं दृष्ट्वती।

       (2) सुरभेः नेत्राभ्याम् अश्रूणि आविरासन्।

(3) पुत्रस्य दैन्यं दृष्ट्वा अहं रोदिमि।

(4) इन्द्रेण पृष्टा सुरभिः प्रत्यवोचत्।

            (5) दुर्बले सुते मातुः अभ्यधिका कृपा सहजैव।

(6) जननी तुल्यवत्सला भवति।

4 अधोलिखितेषु घटनाक्रमानुसार वर्णनं कुरुत-

(1) सा भूमौ पतितं स्वपुत्रं दृष्ट्वती।

       (2) दीने पुत्रे माता कृपा-आर्द्र-हृदया भवेत्

(3) पुत्रस्य दैन्यं दृष्ट्वा अहं रोदिमि।

(4) इन्द्रेण पृष्टा सुरभिः प्रत्यवोचत्।

        (5) सुरभेः नेत्राभ्याम् अश्रूणि आविरासन्।

(6) जननी तुल्यवत्सला भवति।

(7) एकः वृषभः आसीत्।

                  (8) कृषक: बलीवर्दाभ्याम् क्षेत्रकर्षणं करोति स्म।

                                            

 

ABHYAS PRASHAN PATRA CLASS -10

                                                  अभ्यास प्रश्न पत्र 

                                                              कक्षा १० 

                                                              ‘अ’ - भाग: 

                                                ( बहुविकल्पात्मका: प्रश्ना: ) 

प्रश्न- 1 रेखांकित पदानाम् आधारे संधिम्  वा विच्छेदम्  कुरुत |                               

I स: जगदीशम्  नमति |

(क) जगत् + ईशम् (ख) जगद + ईशम् (ग) जग + दीशम् (घ) जग + ईश:

II एतत् + मुरारे: गृहं अस्ति |

(क) एतात्मु + अरे: (ख) इत:+मुर + अरे: (ग) एतद् +मुरारे: (घ) एतन्मुरारे:

III राम: निश्छल: अस्ति |

(क) निष् + छल: (ख) नि: + छल: (ग) निश्चय + चल (घ) नि:+चल

प्रश्न- 2    रेखांकित पदानाम् आधारे समास वा विग्रहं कुरुत |                                   

I ये सत्यहीना: जना: ते सुखहीना: जना: |

(क) सुखेन हीन: (ख) सुख: हिन: (ग) सुखेभ्य:  हिन् (घ) सुखं हिना:

II अहम् यथाशक्तिं राष्ट्रस्य सेवा करिष्यामि |

(क) शक्तिम् अनतिक्रम्य (ख) शक्ति अतिक्रम्य (ग) शक्तिम् अनुसारे (घ) यथा शक्तिं

III पिककाकौ उड्डीयेते |

(क) पिक: च काक: च समाहार: (ख) पिक: च काक: च (ग) काका: पिकवा  च  (घ) पिका: च काक: च

प्रश्न- 3 रेखांकित पदानाम् आधारे प्रश्न निर्माणं कुरुत |                                       

I सहस्राधिकेषु पुत्रेषु सत्स्वपि सा दुखी आसीत् |

(क) केशु (ख) केषु (ग) कासु (घ) कस्मिन्

II सुराधिप: ताम्  अपृच्छत्

(क) क: (ख) के (ग) का: (घ) कं

III सर्वकार्येषु बुद्धि: बलवती भवति |

(क) का (ख) क: (ग) केन (घ) कुई

प्रश्न- 4 ‘क’ स्तम्भे विशेषणपदम् लिखितं ‘ख’ स्तम्भे विशेष्यपदम् लिखितं | 

                 तयो: मेलनम् कुरुत |

                    ‘क’                                   ‘ख’

                    दुर्बलं                                       जननी 

                   तुल्यवत्सला                                कृपा

                    अभ्याधिका                             वृषभं 

प्रश्न- 5 निर्देशानुसारम् भाषिककार्यम् कुरुत -                                                  

I भवान् कुत: भयात् पलायित: ? 

      अस्मिन् वाक्ये 'पलायित:'  इति क्रिया पदस्य कर्ता पदं किं अस्ति ?

(क) भवान् (ख) कुत: (ग) भयात् (घ) पलायित:

II मार्गे गहन-कानने सा एकं व्याघ्रं ददर्श | 

       अस्मिन् वाक्ये 'कानने'  इति पदस्य पर्याय  पदं किं अस्ति ?

(क) देवे (ख) वने (ग) मार्गे (घ) सर्वन

III वायु मंडलम् भृशं दूषितं न हि निर्मलं जलं | 

       अस्मिन् वाक्ये 'जलं'  इति पदस्य विशेष्य पदं किं अस्ति ?

(क) न हि (ख) दूषितं (ग) भृशं (घ) निर्मलं

‘आ’ - भाग:

                                                            ( वर्णनात्मका: प्रश्ना: )

प्रश्न- 6 अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत-

स्वतन्त्रभारतस्य सम्पूर्ण दायित्वम् अद्य छात्राणाम् उपरि अस्ति यतः अद्य ये विद्यार्थिनः सन्ति ते एव श्वः स्वतन्त्र भारतस्य नागरिकाः भविष्यन्ति। भारतस्य उन्नतिः पतनञ्च तेषामेव उन्नति पतनयोः निर्भरे स्तः। अतः छात्रा: स्व भावी जीवनस्य निर्माणम् अतीव सतर्कतया सावधानतया च कुर्युः, इदमेव तेभ्यः अपेक्षते । ते प्रत्येकं क्षणं स्वराष्ट्रं, स्वसमाजं, स्वधर्मं, स्वसंस्कृतिञ्च स्व नेत्रयोः पुरतः निक्षिपेयुः यत: तेषां जीवनेन राष्ट्रं किञ्चिद् बलं प्राप्तुं शक्नुयात् ।। ये छात्रा: राष्ट्रीय दृष्टिकोणात् स्वजीवनस्य निर्माणं न कुर्वन्ति, ते राष्ट्राय समाजाय वा भारभूताः एव भवन्ति। विद्यार्थिनां लक्ष्यं विद्योपार्जनमेव अस्ति। विद्योपार्जनम् कृत्वा एव ते राष्ट्रं प्रति स्वकर्तव्यस्य निर्वाहं कर्तुं शक्नुवन्ति ।

I एक पदेन उत्तरत

क - स्वतन्त्रभारतस्य सम्पूर्ण दायित्वम् अद्य केषाम् उपरि अस्ति ?

II पूर्ण वाक्येन उत्तरत

ख - विद्यार्थिनां लक्ष्यं किम् अस्ति ?

III निर्देशानुसरम् उत्तरत -

अनुच्छेदे ‘परतन्त्र’ इति पदस्य विलोम पदं किं अस्ति ?

प्रश्न- 7 भवान् पार्थः । क्षीण नेत्रदृष्टि विषये सावधानं कर्तुं स्वमित्रम् नरेशम् प्रति लिखितं पत्रं मञ्जूषायां प्रदत्तपदैः पूरयतु।

आनन्दविहारः

दिल्लीत:

तिथि :

प्रियमित्र अजित!

(I)……..

दीर्घकालान्तरम् अद्य तव पत्रं प्राप्तम्।

भवान् पत्रे अलिखत् यत् श्यामपट्टे लिखितानि (II) --------पठितुं किञ्चित् काठिन्यम् अनुभवति।

मित्रवर्य ! सर्वप्रथमं तु कस्यचित् (III)--------------समीपं गत्वा उपचारं कारयतु ।  नेत्राणां कृते आमलकस्य उपयोग: उचित: मन्यते। संगणकस्य अतिप्रयोगं मा कुरु। 

(IV)------------------------- अपि दूरात् एव पश्यतु ।

भवान् तु जानाति एव अति सर्वत्र वर्जयेत्। मित्र ! वयं नेत्राभ्यां एव रम्यं संसारं द्रष्टुं समर्था: (v) -------------------। नेत्रं विना जीवनं (VI)----------------------------इति विचार्य एव कार्यं करणीयम् | गृहे सर्वेभ्यः यथायोग्यम् अभिवादनम्।

भवत: अभिन्नं मित्रम्

पार्थः

(अक्षराणि, भवाम:, अन्धकारमयम्, नेत्रचिकित्सकस्य, दूरदर्शनम्, सस्नेह नमः ।)

प्रश्न- 8 मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया चित्रं दृष्ट्वा  त्रीणि वाक्यानि संस्कृतेन लिखत।

मञ्जूषा-    लद्दाखस्य,करोति,सैनिका:,युद्धवाहनानि, रक्षति, युद्धं करोति, पर्वत:,  

          कुर्वन्ति, ट्रकयानम्,सन्ति, भारतस्य रक्षा

प्रश्न- 9 संस्कृत भाषायाम् अनुवादयत |

I तुम सब कहाँ जा रहे हो ?

II पुस्तक में कविता नहीं है |

III छात्र विद्यालय में पढ़ता है |

प्रश्न- 10 अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत-

भी वासव! पुत्रस्य दैन्यं दृष्ट्वा अहं रोदिमि । सः दीन इति जानन्नपि कृषकः तं बहुधा पीडयति । सः कृच्छ्रेण भारमुद्वहति । इतरोमिव धुर- सोढुं सः न शक्नोति। एतत् भवान् पश्यति न ?" इति प्रत्यवोचत् । "भद्रे! नूनम् । सहस्राधिकेषु पुत्रेषु सत्स्वपि तव अस्मिन्नेव एतादृशं वात्सल्यं कथम् ?" इति इन्द्रेण पृष्टा सुरभिः प्रत्यवोचत्-

I एकपदेन उत्तरत-

सुरभि: पुत्रस्य किं दृष्ट्वा रोदिति?

II पूर्णवाक्येन उत्तरत-

सः दीन इति जानन्नपि कृषकः किम् करोति ?

प्रश्न- 11 अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत-

सम्पत्तौ च विपत्तौ च महतामेकरूपता ।

उदये सविता रक्तो रक्तश्चास्तमये तथा ॥

I एकपदेन उत्तरत-

उदये क: रक्तो भवति ?

II पूर्णवाक्येन उत्तरत-

सम्पत्तौ विपत्तौ च केषां एकरूपता भवति ?

प्रश्न- 12 अधोलिखितस्य श्लोकस्य अन्वयम् मंजूषात: उचितं पदम् चित्वा लिखत |

अमन्त्रमक्षरं नास्ति, नास्ति मूलमनौषधम् ।

       अयोग्यः पुरुषः नास्ति योजकस्तत्र दुर्लभः ॥

अन्वयः- 

अमन्त्रम् (i)---------------------नास्ति, (ii)----------------------मूलं नास्ति, 

(iii)-----------------पुरुषः नास्ति, तत्र (iv)--------------- दुर्लभः ।

मञ्जूषा-    अयोग्यः, अनौषधम्, योजकः, अक्षरम्

प्रश्न- 13 अधोलिखितवाक्यानि कथाक्रमानुसारं संयोज्य पुनः लिखत-

I तत्र राजसिंह: नाम राजपुत्र: वसति |

II अयं एक: तावत् विभज्य भुज्यताम् |

III सा गहन कानने एकं व्याघ्रं ददर्श |

IV स: जम्बुकं गले बद्ध्वा गच्छति |

V देऊल आख्यो ग्राम: अस्ति |

VI एषा व्यघ्रमारी इति मत्वा व्याघ्र: पलायित: |

VII सर्वकार्येषु सर्वदा बुद्धि बलवती सदा |

VIII बुद्धिमती पितु: गृहं प्रति चलिता |

WORKSHEET OF BUDDHIH BALAWATI SADA